Terug naar de krant

Let op: Deltavariant kan de vele ongevaccineerden gaan besmetten

Leeslijst Achtergrond

Versoepelingen De ketenen van corona schudden we van ons af, een mooie zomer lonkt. Maar een herfstpiek is mogelijk. Vijf valkuilen.

Leeslijst

Het voelt als coronabevrijdingsdag. Deze zaterdag worden veel maatregelen losgelaten. De besmettingen en ziekenhuisopnames nemen sterk af en de vaccinatiegraad stijgt gestaag. Maar tegelijk met het mondkapje gaat bij veel mensen, tegen het advies in, ook het anderhalve meter afstand houden overboord. En dat kan riskant zijn. Eind mei achtte OMT-voorzitter Jaap van Dissel een vierde golf onwaarschijnlijk, deze week zei hij dat een piek in de herfst niet is uitgesloten. Welke vijf valkuilen liggen er tussen deze zomer en volledige vrijheid?

1 Varianten

Zorgwekkende coronavirusvarianten gaven de pandemie al vaker een verrassende wending. Doordat ze besmettelijker zijn, en vooral doordat ze mogelijk ontsnappen aan de afweer. Vorige week leek de Deltavariant, die voor het eerst opdook in India, in Europa nog vooral een probleem van het Verenigd Koninkrijk. Maar in Nederland wint Delta nu snel terrein. Nog deze zomer zal de helft van de infecties hier door die variant zijn veroorzaakt, verwacht het RIVM. En in de herfst zal hij de huidige variant hebben verdrongen. Het Europese centrum voor infectieziektebestrijding ECDC waarschuwde woensdag zelfs dat dit al eind augustus het geval zal zijn, in Europa. In een donker scenario voorziet het ECDC een piek van besmettingen, ziekenhuisopnames en doden zoals in de herfst van 2020, als deze zomer in Europa maatregelen te veel worden losgelaten.

Delta is besmettelijker: het reproductiegetal R schat het RIVM 70 procent hoger dan dat van het originele coronavirus. Met die laatste stak één besmet persoon zonder maatregelen drie anderen aan. Met Delta zouden dat er vijf zijn. Dat verhoogt het risico dat de variant in de zomer of de herfst rondgaat onder groepen mensen die nog niet gevaccineerd zijn. Het is te verwachten dat elders in de wereld, waar minder gevaccineerd wordt, ook weer nieuwe varianten ontstaan – het Griekse alfabet is lang.

2 Vaccinaties

De grootste troef tegen de coronapandemie zijn de vaccins, de grootste vrees is dat ze niet zullen werken tegen varianten. Gelukkig beschermen de huidige vaccins na volledige vaccinatie nog goed tegen ziekenhuisopname door de Deltavariant (zeker 92 procent), en ook nog prima tegen ziek worden (60 tot 88 procent bescherming). Maar de effectiviteit tegen nieuwe varianten neemt wel af. Na de eerste prik is de bescherming tegen ziekte door Delta nog maar 33 procent – eerder was dat 50 procent. Maar tegen ziekenhuisopname biedt die eerste prik gelukkig al goede bescherming – 70 tot 94 procent.

Lees ook Beschermen vaccins tegen de Deltavariant van het coronavirus?
Voetgangers in Blackburn worden gewaarschuwd voor het opduiken van een nieuwe Variant of Concern.

Een grote vraag is of gevaccineerde mensen het virus nog bij zich kunnen dragen en doorgeven. Het lijkt erop dat dit minder makkelijk gebeurt, maar nog wel kan, meldde Jaap van Dissel deze week aan de Tweede Kamer. Dat kan de verspreiding van de Deltavariant versnellen.

Want ondanks de nu rappe inentingscampagne is in de herfst de groep ongevaccineerden nog altijd aanzienlijk. In september is naar verwachting van het RIVM 68 procent van de totale bevolking immuun, doordat ze volledig zijn gevaccineerd of Covid-19 hebben gehad. Dat betekent dat ruim 5 miljoen Nederlanders nog vatbaar zijn, onder wie kinderen, mensen bij wie de prik niet werkt en vaccinweigeraars.

Het kan meevallen. In een gunstig geval leidt dit louter nog tot kleine, lokale uitbraken, vooral onder jongeren, schreef het OMT in zijn laatste advies. Maar als het virus oncontroleerbaar rondgaat in die grote groep ongevaccineerden, is een piek in ziekenhuisopnames te verwachten die niet onderdoet voor die in 2020, zoals ook het ECDC vreest. Dan zullen ook veel mensen thuis Covid-19 uitzieken, en een deel zal er mogelijk langdurig klachten aan overhouden. In een recente Amerikaanse studie had bijna een kwart van de mensen met milde Covid-19 na dertig dagen nog klachten. In een kleine Noorse studie had zelfs de helft van de Covid-patiënten van 16 tot 30 jaar een half jaar later nog klachten, waaronder ademhalingsprobemen, vermoeidheid en concentratie- en geheugenproblemen.

3 Vakanties

Maak niet dezelfde fout als vorig jaar, waarschuwde Jaap van Dissel deze week in de Kamer. Toen brachten vakantiegangers een virusvariant mee die in Zuid-Europa rondging, en die werd na de zomer dominant in Nederland.

Hetzelfde dreigt deze zomer te gebeuren. Vakantievierende jongeren worden al opgeroepen zich te laten testen als ze in Portugal of Spanje zijn geweest – velen blijken besmet met de Deltavariant.

Als de besmettingsgraad laag genoeg is, kan er vrij gereisd worden. Er is dan in principe geen test- of vaccinatiebewijs nodig. In veel Europese landen is vrij reizen nu mogelijk, de criteria zijn versoepeld. Op vakantie gaan mensen losser met de maatregelen om, waarschuwt het RIVM. Ook in landen waar de besmettingsgraad laag is, worden vakantiegangers sneller besmet. En hoe meer virus er wordt ‘geïmporteerd’, hoe moeilijker het onder controle is te brengen.

4 Vasthouden aan basismaatregelen

De belangrijkste regels die nu nog wel gelden, zoals afstand houden, testen en thuisblijven bij klachten, zijn moeilijk af te dwingen: op overtreding staat geen boete. Het komt dus aan op zelfdiscipline. Het draagvlak voor die maatregelen is hoog, blijkt uit onderzoek van het RIVM uit begin mei. Maar in de praktijk vinden veel mensen het moeilijk om afstand te houden. Respondenten zeiden dat dit bij een derde van hun contacten niet lukt. Ook andere belangrijke basismaatregelen, zoals thuisblijven bij klachten, worden slecht nageleefd. Ruim de helft van de mensen met klachten gaat desondanks de deur uit. Geen handen schudden (98 procent) en handen wassen (75 procent) worden beter nageleefd. De respondenten zeggen na vaccinatie de regels minder vaak na te zullen leven.

Met name het gebrek aan naleving bij de afstandsregel lijkt een probleem – het is dé regel die nu centraal staat, stelde premier Mark Rutte (VVD) vorige week. Alles mag, van thuisfeestjes tot op kantoor werken, zolang het maar op die afstand gebeurt.

5 Vlug reageren

Een tweede golf is te voorkomen, was vorig jaar de overtuiging. Maar de testcapaciteit en het bron- en contactonderzoek bleken tekort te schieten om brandhaarden snel aan te pakken. En er kwamen ‘signaalwaarden’ voor het aantal positieve tests zodat er op tijd kon worden ingegrepen, maar toen die werden overschreden kwamen er pas weken later nieuwe maatregelen.

Er zijn nog altijd soortgelijke problemen. Een derde van de mensen zegt zich niet te laten testen bij klachten, waardoor het virus onder de radar kan groeien. Door vaccinaties neemt de testbereidheid bij milde klachten mogelijk verder af. En bron- en contactonderzoekers sporen lang niet altijd alle contacten tijdig op.

Onduidelijk is nog welke toename in besmettingen het kabinet aanvaardbaar vindt. Het belangrijkste doel van de coronabestrijding blijft het ontlasten van de zorg, stelt het kabinet in brieven aan de Kamer. Het RIVM moet daarom opnieuw uitrekenen bij welk niveau er alarmbellen moeten afgaan: door coronavaccinatie belanden naar verhouding minder mensen in het ziekenhuis bij een gelijk aantal besmettingen.

De ‘routekaart’ waarop staat aangegeven wanneer welke maatregelen ingaan, was het afgelopen jaar vaak speelbal van politieke wensen signaalwaarden werden genegeerd, veranderd, er werden tussentijds nieuwe maatregelen verzonnen.

Vaccinatie-koploper Israël stelt intussen vanaf zondag het mondkapje weer verplicht in binnenruimtes, nadat er op woensdag 148 nieuwe besmettingen waren geconstateerd, en sinds ook daar de Deltavariant oprukt. In Israël is 57 procent van de bevolking volledig gevaccineerd, de ziekenhuisopname- en sterftecijfers zijn sinds eind april heel laag.

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 26 juni 2021.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in